از سوگ سیاوش تا صحرای کربلا

ژانویه 17, 2010 در 3:00 ب.ظ. (Uncategorized)

سووشون و تغزیه

برخی معتقدند تعزیه از ماجرای کشته شدن سیاوش ریشه گرفته. البته این فقط نظریه است و هنوز به اثبات نرسیده. مراسم سنتی دیگری هم در شهرهای جنوبی ایران هست به نام «سیاوشان» یا «سووَشون». خانم سیمین دانشور نویسندۀ معاصر هم رمانی دارد به‌همین نام.

از دکتر اسماعیل نوری‌علا پژوهشگر، نویسنده و مستندساز باسابقه خواستیم توضیحی بدهد دربارۀ شخصیت سیاوش در اسطوره‌های ایرانی. دکتر نوری‌علا سال‌ها پیش فیلمی سینمایی ساخته که بازسازی داستان رستم و اسفندیار از شاهنامۀ فردوسی بوده است.

اسماعیل نوری‌علا: داستان سیاوش یکی از کهن‌ترین اسطوره‌های ایرانی است که ماجرایش در شاهنامه به‌تفصیل آمده است. سیاوش اسطورۀ پاکی و نجابت و مظلومیت است. زندگی او دو قسمت دارد. قسمت اول آن بسیار مشهور است. اما سوگ سیاوش به قسمت دوم زندگیش مربوط می‌شود.

قسمت اول از این قرار بوده که پدر سیاوش کیخسرو از سلسلۀ پیشدادیان همسری داشته به‌نام فرنگیس که نامادری سیاوش بوده است. فرنگیس عاشق سیاوش می‌شود و می‌خواهد از او کام دل بگیرد، ولی سیاوش قبول نمی‌کند. فرنگیس نزد شوهر می‌رود و از سیاوش شکایت می‌کند. حتی لباس او را هم پاره کرده بوده. همین‌جا لازم است اشاره کنم که بعدها داستان «یوسف و زلیخا» که در تورات و بعدها در متون اسلامی آمده، از همین ماجرای سیاوش گرفته شده است.

باری، قرار می‌شود سیاوش را محاکمه کنند. بالاخره رأی می‌دهند که باید از آتش بگذرد تا بی‌گناهی خود را ثابت کند. او از آتش به‌سلامت می‌گذرد. و این گذر سیاوش از آتش یکی از قسمت‌های مهم اندیشۀ اسطوره‌ای ایرانی است که هرکس متهم می‌شده، باید آزمایشی را از سر می‌گذرانده تا سرافراز از آن بیرون بیاید تا بیگناهی خود را ثابت کند. سیاوش پس از این ماجرا، تشخیص می‌دهد که بهتر است از پدر و نامادری و دربار دور شود. پس می‌رود به جبهۀ جنگ بین ایران و تورانیان و در آن‌جا ـ چنان‌که فردوسی می‌گوید ـ به‌حالت خودکشی می‌جنگد و کشته می‌شود.

از آن به بعد، راجع‌به این‌که سیاوش چگونه و با چه مظلومیتی به دست دشمنانش کشته شد و جنازۀ تکه پارۀ او را شهر به شهر گرداندند و مردم پشت سرش گریه می‌کردند و خودشان را می‌زدند، داستان‌ها ساخته شد. در افسانه‌ها آمده است که وقتی خون سیاوش روی زمین ریخت، اولین گل لاله رویید که بعدها این گل شد نماد شهادت و مظلومیت رزمندگان راه آزادی یا هر عقیدۀ دیگری. همین قسمت دوم زندگی سیاوش است که در طول پنج شش هزار سال تاریخ ایران بزرگ ریشه می‌دواند و هر ساله مردم به‌یاد او عزاداری می‌کنند. آل‌بویه شیعه بودند اما پس از آن‌که تشیع توسط صفویه به ایران آمد، آنان سعی کردند عزاداری برای امام حسین و یارانش را با سنت‌های مربوط به سوگ سیاوش درهم ادغام کنند. از سوی دیگر، صفویه تحت هدایت ونیزی‌ها که به ایران آمده بودند، از «پشنتلی»، یعنی مراسم تشییع جنازۀ عیسی مسیح و عزاداری‌های مربوط به او، تأثیر گرفتند و با درهم آمیختن مراسم سوگ سیاوش، تعزیۀ شیعی به‌وجود آمد.